O źródłach idiomu afrykańskiej kultury muzycznej

W niniejszej pracy muzyka afrykańska została potraktowana jako punkt wyjścia do analizy ogólniejszego fenomenu, jakim jest black music. Zaliczyć do tej kategorii można zarówno tradycję afrykańską jak i wszelkie odmiany negro-amerykańskiej twórczości powstałej w rezultacie pojawienia się Afrykańczyków na kontynencie amerykańskim. Należą do nich między innymi worksong, gospel, blues, jazz, swing, soul, funk czy hip-hop. Blues wraz z poprzedzającymi go formami był przedmiotem wcześniejszych badań autorki, które traktowały je jako elementy procesu ewolucji black music. Chociaż pierwsze próby opisu muzyki afrykańskiej pojawiały się już pod koniec XIX wieku, w tekście wykorzystano materiały powstałe w dużej mierze w ciągu ostatnich 30 lat (J. M. Chernoff, J. H. Kwabena Nketia, D. Locke, S. B. Charters, K. Agawu). Zamysł polegał na oparciu się na pracach współczesnych, które zestawiają i analizują badania dokonane przez poprzedników. Było to konieczne ze względu na brak możliwości przeprowadzenia samodzielnych badań. Z drugiej strony pomysł leżący u źródeł niniejszego tekstu miał podłoże w znacznie większej mierze praktyczne niż teoretyczne – narodził się w bezpośrednim kontakcie z tą muzyką, pod wpływem obserwacji oraz w trakcie wykonywania jej na żywo.

1. Specyfika i miejsce muzyki w kulturze afrykańskiej

Muzykę można postrzegać i badać na trzy sposoby – pod kątem estetycznym, filozoficznym i społecznym. W pierwszym z przypadków zwraca się głównie uwagę na jej walory artystyczne. Spoglądając z filozoficznego punktu widzenia, dostrzega się przede wszystkim wagę znaczeń symbolicznych oraz funkcję muzyki jako środka pozwalającego na tworzenie harmonii z kosmosem, bytem nadprzyrodzonym lub też umożliwiającego komunikowanie tym ostatnim. Ponadto muzyce nadać można wymiar społeczny. Wówczas wspomaga ona procesy identyfikacji grupowej. W trakcie analizy twórczości muzycznej tradycyjnych społeczności afrykańskich natrafia się na każdy z tych aspektów, jednak od razu zauważymy, że trzeciej z wymienionych sfer przypisuje się naczelną rolę. Muzyka towarzyszy praktycznie każdej aktywności o charakterze społecznym pełniąc funkcje, które w innych społeczeństwach powierza się odmiennym typom instytucji. Dzieje się tak, ponieważ część społeczności afrykańskich wciąż jeszcze zalicza się do kręgu kultur niepiśmiennych. Skłanianie się ku społecznemu wymiarowi muzyki nie oznacza jednak całkowitego ignorowania wymiaru estetycznego. Chodzi raczej o to, że zasady estetyczne, z których wypływa muzyka afrykańska, służą nie tylko celom muzycznym, ale i społecznym – mają więc znaczenie podwójne. Mają za zadanie dostarczać uczestnikom nie tylko estetycznej przyjemności, lecz także utrwalać i określać strukturę grupy, przekazywać podstawowe wartości, socjalizować. W ich obrębie zachodzi ciągle redefiniowanie ról oraz ustalanie tożsamości własnej i tożsamości grupowej. [1]