Aleksandra Siemieniuk

O źródłach idiomu afrykańskiej kultury muzycznej

Muzyka, R. LII, 2007, nr 1 (204)

Ponieważ w tradycji afrykańskiej priorytetowe znaczenie przypisuje się społecznemu wymiarowi muzyki, zupełnie inaczej postrzega się uczestnictwo w niej. Muzyka jest przede wszystkim zjawiskiem funkcjonalnym. Odmienność uczestnictwa polega głównie na przywiązywaniu ogromnej wagi do interakcji pomiędzy wykonawcami oraz wykonawcami i publicznością. Strukturę utworu muzycznego buduje się więc tak, aby umożliwiała ona tego rodzaju interakcję. Służy temu przede wszystkim polirytmia. Użycie krzyżujących się rytmów jest w kulturze afrykańskiej elementem modelującym interakcję i wzmagającym poczucie wspólnoty podczas wydarzeń o charakterze muzycznym. Obecnie fakt ten traktuje się w etnomuzykologii jako aksjomat [2]Wstępnie można więc powiedzieć, że jedną z podstawowych zasad rządzących muzyką afrykańską jest jej interakcyjność.

 

1.1. Społeczny charakter muzyki afrykańskiej

Kiedy obserwujemy, w jakich kontekstach pojawia się muzyka w kulturach afrykańskich, łatwo dostrzec, że stanowi ona część praktycznie każdej sfery życia i że powierza jej się zadania, które w innych typach społeczeństw obsługiwane spełniane są przez wiele różnych instytucji. Istnieje twórczość muzyczna związana wyłącznie ze sferą domową. Należą do niej na przykład kołysanki lub piosenki śpiewane w trakcie wykonywania różnych prac domowych. Nie tylko służą one interakcji matki z dzieckiem, lecz również pomagają w określeniu swojego stosunku do bliższych członków rodziny oraz dalszych krewnych. Większość grup zawodowych (na przykład kupcy, pasterze, myśliwi, rybacy) dysponuje własną, odrębną twórczością muzyczną. Ponadto powstawanie pieśni tego rodzaju powiązane jest często z czynnościami wymagającymi organizacji pracy zespołowej, na przykład budowy mostów lub canoe. Życie religijne także wymaga specyficznych form muzycznych, przy pomocy których odbywa się modlitwa czy oddawanie kultu. Bez muzyki nie mają prawa istnieć rytuały oraz indywidualne seanse powiązane i wpływające na życiowe powodzenia jednostki. W dalszej kolejności wyraźny wpływ muzyki odnajdujemy w terapii i czynnościach uzdrawiania. Odrębny rozdział stanowią formy umacniające organizację społeczną, najczęściej oparte na łączeniu tańca i muzyki. Do takich zaliczamy pieśni wykonywane z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych, które umożliwiają ekspresję tożsamości indywidualnej bądź grupowej. Zwykle wodzowie otaczają się świtą nadwornych muzyków, szkolonych specjalnie do wykonywania pieśni o charakterze epickim (legitymizujących pozycję władcy) lub heroicznym (wskazujących idealne postawy). Ponadto praktycznie każda sprawa wagi publicznej może wiązać się z aktywnością muzyczną jednoczącą całą społeczność – jak jest to w przypadku zakończenia czy rozpoczęcia wojny. [1]

strona 2

[1] Na podst. J. H. KWABENA NKETIA (1982). Interaction Through Music: the Dynamics of Music-making in African Societies, “International Social Science Journal”, Vol. XXXIV, No. 3, s. 639-641